Jakie dowody mogą udowodnić winę współmałżonka w czasie postępowania rozwodowego?

Polskie prawo przewiduje, że rozwiązanie małżeństwa poprzez rozwód jest możliwe wówczas, gdy między małżonkami doszło do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia. Sąd bada daną sprawę i zastanawia się, czy istnieje realna szansa na utrzymanie małżeństwa. Kiedy uzna, że tak, może skierować sprawę do postępowania mediacyjnego w celu pojednania obu stron.

W przypadku spraw rozwodowych postępowanie dowodowe bywa bardzo skomplikowane i obarczone sporym ryzykiem. Jego przeprowadzenie ma na celu ustalenie okoliczności dotyczących powodów rozkładu pożycia małżeńskiego, określenia ewentualnej winy czy okoliczności, które dotyczą małoletnich dzieci stron. Kiedy jednak strona pozwana uzna zawarte w pozwie żądanie, a małżonkowie nie posiadają niepełnoletnich dzieci, sąd może z urzędu ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania obu stron. W przeciwnej sytuacji, gdy wyrażenie zgody na rozwód nie jest jednoznaczne z uznaniem powództwa, sąd jest zobowiązany do zastosowania ogólnych zasad postępowania dowodowego. Musi więc przeprowadzić pełne postępowanie dowodowe. Dlatego tak duże znaczenie podczas takich spraw ma zgodne stanowisko obu stron. Może ono bowiem znacznie przyspieszyć postępowanie i zmniejszyć jego koszty.

Przedmiotem dowodu muszą być fakty, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia w danej sprawie. Dowód należy traktować więc jako nośnik informacji, który może przyczynić się do końcowego rozstrzygnięcia. Dowody mają  charakter twierdzeń, których prawdziwość weryfikuje sąd.

Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego obie strony mogą powoływać dowody w piśmie procesowym oraz w czasie rozprawy, zgłaszając wniosek do protokołu. Wniosek musi wskazywać na rodzaj dowodu i okoliczność, która ma zostać przy jego pomocy udowodniona.

Na mocy art. 309 k.p.c. przyjmuje się, iż katalog środków dowodowych przewidzianych w kodeksie nie jest zamknięty, co otwiera drogę do korzystania podczas postępowania z nowych zdobyczy wiedzy i techniki. Do głównych dowodów wykorzystywanych w praktyce w czasie spraw rozwodowych zalicza się:

1. Przesłuchanie stron – w przypadku spraw o rozwód jest to dowód o szczególnym znaczeniu, gdyż to sami zainteresowani są najlepszy źródłem informacji o powodach rozstania. Dlatego dowód ten ma charakter obligatoryjny i jest przeprowadzany z urzędu przez sąd.
2. Przesłuchanie świadków – traktowane jest jako jeden z głównych i najważniejszych dowodów osobowych. Zeznania świadków dostarczają sądowi informacji na wiele okoliczności w sprawie. Przyjmuje się, że im większa liczba powołanych świadków, tym lepsza jest pozycja procesowa strony, o ile świadkowie posiadają istotne w danej sprawie informacje. Niedopuszczalne jest jednak powoływanie świadków, którzy nie ukończyli 13. roku życia oraz zstępnych strony, którzy nie ukończyli 17. roku życia. Oprócz tego świadkiem nie może być osoba niezdolna do prawidłowego postrzegania i komunikowania się, a także osoba zobowiązana do przestrzegania tajemnicy państwowej czy zawodowej – lekarz, duchowny itd. Należy jednak odróżnić to od prawa do odmowy składania zeznań, na które powołać się może osoba wstępna, zstępna, rodzeństwo stron i niektórzy powinowaci w linii prostej czy bocznej. W niektórych przypadkach świadkowie mają też prawo do odmowy odpowiedzi na wybrane pytania, które mogłyby narazić je lub ich bliskich na odpowiedzialność karną, szkodę majątkową itd. Świadek musi stawić się na wezwanie sądu, nawet gdy nie posiada wiadomości na temat okoliczności danej sprawy lub zamierza skorzystać z prawa do odmowy zeznań. Za nieusprawiedliwione niestawienie się na rozprawie grozi kara grzywny.
3. Dokumenty prywatne – to dowody tego, że osoba, która je podpisała złożyła oświadczenie właśnie w tej treści. Większość dokumentów prywatnych, które są sporządzone zgodnie z prawem stanowią dowód stwierdzonych w nich okoliczności. W sprawach o rozwód są to na ogół listy, umowy pisemne, zaświadczenia lekarskie, opinie biegłych, wiadomości email itd.
4. Dokumenty urzędowe – to dowody tego, co zostało w nich stwierdzone, o ile zostały sporządzone przez właściwych organ. Dokumenty tego rodzaju korzystają z domniemania prawdziwości i domniemania zgodności z prawdą, tego co jest w nich urzędowo poświadczone. Są to odpisy skrócone aktu małżeństwa, odpisy skrócone aktów urodzenia dzieci małoletnich, odpisy skrócone aktu zgonu itd.
5. Wywiad środowiskowy – do dowód o charakterze zbliżonym do dowodu z opinii biegłego, ale zawiera również elementy dowodu z oględzin. Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego nie jest obowiązkowe i zależy od danej sprawy i ujawnionych okoliczności. Sporządzany jest on wówczas, gdy strony nie mogą dojść do porozumienia co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi. Sąd może zapoznać się z treścią sporządzonego dokumentu lub przesłuchać jako świadka kuratora, którzy wywiad przeprowadził. Cele wywiadu jest ustalenie warunków, w których żyją i wychowują się dzieci stron. Nie powinien on natomiast dotyczyć kwestii związanych z winą rozkładu pożycia małżeńskiego, o ile nie ma to związku z warunkami, w których żyją dzieci stron.
6. Opinie biegłych specjalistów – niekiedy do rozstrzygnięcia danej sprawy nie wystarczy znajomość przepisów prawa czy opis stanu faktycznego, ale konieczna jest też specjalistyczna wiedza z innych dziedzin – medycyny, psychologii czy rachunkowości.
7. Opinia Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego – to rodzaj dowodu z opinii biegłych. Dowód ten realizuje cele o charakterze opiniodawczym i diagnostycznym. Dowód z opinii RODK jest dopuszczalny w sprawach o rozwód, które są skomplikowane i w których małżonkowie mają małoletnie dzieci.
8. Inne środki dowodowe – dowody z filmu, fotografii, planów, rysunków, płyt i taśm dźwiękowych oraz innych przyrządów utrwalających obrazy i dźwięki. Nie mogą one jednak stanowić dowodu, gdy zostały zabrane ich posiadaczowi wbrew jego woli.

W polski prawie nie ma przyjętej zasady hierarchii środków dowodowych. Sąd uznaje każdy dowód za równy. Podczas spraw rozwodowych z orzekaniem o winie trzeba mieć na uwadze fakt, aby przytoczony dowód na okoliczność wykazania winy nie obrócił się przeciwko stronie, która go powołała.